Afbeelding van de kleine pieterman
Kleine pieterman met zijn gif stekels.

Wat zijn pietermannen?

De ‘kleine Pieterman’ is een zandkleurige, baarsachtige vis van 10 tot 18 centimeter. Dat klinkt ongevaarlijk maar de pieterman behoort tot de giftigste dieren van Europa. Als je op de stekels trapt of deze met je hand aanraakt dan kun je lelijk gewond raken. De pieterman heeft namelijk stekels op de rugvin en kieuwen en hieruit komt gif als je gestoken wordt. Door zijn zandachtige schutkleur is de pieterman lastig te zien. Bovendien ligt hij vaak half ingegraven op de zandbodem langs de kust.

Pietermannen (trachinidae in het Latijn) is de naam voor een familie van vissen uit de categorie baarsachtigen. De kleine pieterman heet trachinus vipera in het Latijn en small weever in het Engels. De ‘grote pieterman’ heet Trachinus draco in het Latijn en greater weever in het Engels. De grote pieterman leeft in diep water.

Waar komen pietermannen voor?

Pietermannen leven in de Noordzee, in de Middellandse Zee en in een deel van de Atlantische oceaan. Volgens diverse Nederlandse en Belgische media komen pietermannen de laatste jaren steeds vaker langs de Noordzee kust voor. Er lijken geen officiele cijfers over het aantal incidenten met pietermannen te zijn bijgehouden. Maar Nederlandse media melden dat rondom de Waddeneilanden opvallend veel mensen door pietermannen zijn gestoken. En het Vlaams Instituut voor de Zee meldt “opvallend veel incidenten” in de “logboeken van kustredders”.

Waterschoenen veiliger maken met veiligheidsinlegzolenWelke bescherming is er tegen de giftige steek van een pieterman?

Voorkomen is beter dan genezen! Vissers dragen handschoenen en zijn voorzichtig als ze vis uit hun netten halen.

Bij wandelen op het strand of in zee is het veilig om (water)schoenen met stevige zolen te dragen. Waterschoenen hebben vaak dunne zolen, gebruik daarom de veiligheidszolen van VeiligeVoeten in je waterschoenen, die beschermen goed tegen pieterman steken in je voet! De zooltjes zijn op maat te knippen, flexibel en waterbestendig. De zolen zijn als een kogelvrij vest voor je voeten en beschermen tegen rotsen, scherpe rommel, glas en de giftige stekels van pietermannen waar steeds meer strandgangers door geprikt worden!

Wat merk je van de steek van een pieterman?

Het doet hevig pijn maar je ziet in eerste instantie niet veel van de steek. Een ervaringsdeskundige schrijft dat het voelde als een stuk glas en een helse pijn veroorzaakte. Hij moest huilen en gillen van ellende. De pijn trok van zijn voet door zijn hele been.

Soms lukt het nauwelijks om het gestoken lichaamsdeel te bewegen. De pijn kan zo heftig zijn dat men er misselijk van wordt en kan gedurende 20-50 min aanhouden. Je kunt ook last hebben van moeilijk ademhalen en een duizelig gevoel, hartkloppingen, koorts en braken. Al komt dit gelukkig minder voor. Dit hangt ook af van de plaats waar je gestoken bent (dicht bij je hart of juist niet).

Er is geen bloed maar na een tijdje zie je wel dat je voet opzwelt en rond de steekplek rood wordt met een aantal kleine wondjes naast elkaar.

Wat doe je als je door een pieterman gestoken bent?

Een zo snel mogelijke warmtebehandeling helpt het beste. Hoe warmer (heter) en hoe sneller hoe beter, het gif van de Pieterman bestaat namelijk uit eiwitten die bij 40 graden Celsius afgebroken worden. Heet water, een föhn, een hete plas er overheen, zelfs het uitdrukken van een brandende sigaret… dit zijn oplossingen die als effectief beschreven worden.

Maak de wond goed schoon en verwijder eventuele stekels uit de huid. De meeste pijn zou na 1 uur moeten geleden zijn en op zijn minst draaglijk na 2 uur. Laat de EHBO of reddingsbrigade je helpen als die in de buurt is. Neem bij twijfel contact op met je dokter of bel bij een ernstige reactie desnoods 112.

“Er worden nu vijf keer meer pietermannen op Noordzee stranden aangetroffen dan 20 jaar geleden”: Onderzoeker Jan Seys van het Vlaams Instituut voor de Zee over de zichtbare gevolgen van klimaatverandering.

Onderzoek naar de zichtbare gevolgen van klimaatverandering. Welke vissen zien we bijvoorbeeld minder of juist meer? Onderzoeker Jan Seys van het Vlaams Instituut voor de Zee vertelt er over in de radio uitzending van het Oog op Morgen van 6 juli 2019:

Aan de Belgische kust is in 2014 gestart op burgers op te leiden en van materiaal te voorzien om samen de toestand van de Noordzee te monitoren. Dit gebeurt door op regelmatige tijdstippen op een vast stuk strand een aantal zaken op te meten zoals de zeewatertemperatuur, het aantal aangespoelde kwallen en bijvoorbeeld het aantal kwallen en vissen die in een kruinet zetten (een kruinet is een aan een lange stok bevestigd visnet met een opening met een platte onderzijde en een halve cirkel daarboven, met dit net kan al wadend op platvis en garnalen gevist worden).

Door alle meetgegevens over de laatste jaren te bekijken is het mogelijk om een aantal zaken te zien die evolueren. Bovendien is er wat kruien betreft een vergelijking te maken met een onderzoek dat 20 jaar geleden met dezelfde techniek aan alle Belgische stranden is uitgevoerd. Hieruit blijkt dat de Noordzee garnaal met een factor vijf in aantal is afgenomen: de Noordzee garnaal komt vijf keer minder voor in de branding dan bij het onderzoek 20 jaar geleden. Omgekeerd is de warmwater soort de kleine pieterman een factor vijf toegenomen. Alles wijst in de richting van een opwarmend effect.

Hoe herken je de kleine pieterman?

Het is een heel opvallend visje. Mooi goudkleurig met een zwarte staart. Zijn mond en ogen staan naar boven gericht. Men noemt hem soms de ‘hemelstaarder’. De reden is dat hij overdag ingegraven ligt in het zand. Net met de mond en de ogen nog boven het zand uitstekend. Wat je dan niet ziet zijn de gifstekels die op de rug staan. En het venijn zit in de stekels, letterlijk en figuurlijk.

De pieterman is bijna het giftigste organisme dat je in de Noordzee kunt tegenkomen. Een stuk vervelender dan een kwal. Niet dodelijk maar toch zeer pijnlijk. Als je blootvoets op een pieterman trapt dan vergelijkt men de pijn met een tiental wespensteken tegelijk.

De pieterman blijft onder water maar kan zeer ondiep voorkomen. De vis ligt in het brandingswater, dat nauwelijks enkele tientallen centimeters diep is. Hier wandelen mensen vaak blootvoets rond. Je ziet het visje niet: het water is volledig troebel en de pieterman zit ingegraven. Je voelt het wel als je erop trapt, dan voel je wel die steek!

Waarom doet de pieterman het nu zo goed?

Het is een soort die in de Middellandse zee voorkomt en aan de Atlantische kusten. De Noordzee is de noordkant van zijn verspreidingsgebied. Nu het warmer wordt in de Noordzee is het logisch dat warmwatersoorten als de pieterman het prettig genoeg vinden om in de Noordzee te leven (de Noordzee is de laatste 50 jaar met 1,7 graden opgewarmd, dat is twee keer zo snel als een gemiddelde wereldzee). Er vindt een soort doorschuif operatie plaats. Met het toenemen van het aantal kleine pietermannen verliezen we een aantal koudwatersoorten in de Noordzee zoals de kabeljauw en de grijze garnaal. Je krijgt daar andere soorten voor in de plaats, zoals inktvissen, zeebaars, schurftvis en dus de kleine pieterman. De snelheid van verandering kan wel een probleem zijn.

Wordt de Noordzee steeds meer een tropische zee? Uiteindelijk wel, als de temperatuurstijging zo doorgaat dan kun je de Noordzee wateren nog nauwelijks gematigd noemen. Hierdoor kunnen op langere termijn bepaalde kwalachtigen zoals het ‘Portugees oorlogsschip’ ook in de Noordzee gaan voorkomen (het ‘Portugees oorlogsschip’ is de naam van een kwal die nog veel heftiger is dan de kleine pieterman).  

Er is ook een studie gemaakt over alle Europese zeeën en wat daar aan het veranderen is. In de Middellandse zee komen nu bepaalde tropische vissen via het Suezkanaal terecht. Deze studie toont bijvoorbeeld dat de schorpioen vis (de koraalduivel) momenteel in de Middellandse zee oprukt.

Kortom: er staat ons nog heel wat te wachten.

Met dank voor de informatie van kranten, wikipedia, het rode kruis, de kustwacht en NOS radio. En met dank aan wikimedia commons / ecomare voor de afbeelding en het strandobservatienetwerk Seawatch-B en het Vlaams instituut voor de zee voor hun metingen vanaf het Belgische strand en de onderzoeksrapportage “Hoe is de Noordzee eraan toe?”.